Z XV wieku pochodzą najstarsze egzemplarze Biblii w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej KUL w Lublinie. Są to zarówno rękopisy napisane gęsim piórem, jak i drukowane edycje Pisma Świętego. Księgi odznaczają się bogatą szatą graficzną, z wykorzystaniem np. drzeworytów.
O najstarszych egzemplarzach Biblii w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej KUL opowiedział kierownik Oddziału Zbiorów Specjalnych dr Arkadiusz Adamczuk. – Przez 105 lat działania biblioteki udało się zgromadzić bardzo pokaźny zespół starodruków – jest ich ponad 51 tys. Poczesne miejsce wśród nich zajmują książki teologiczne – podkreślił kierownik.
CZYTAJ: Stajenka ze świętymi postaciami zdobi miejscowość. To już tradycja [ZDJĘCIA]
Biblia pisana gęsim piórem
Najstarszym egzemplarzem Biblii w zbiorach jest poręczny rękopis w formacie in octavo, zapisany gotyckim pismem na delikatnym pergaminie welinowym. Powstał prawdopodobnie we Francji w pierwszej połowie XV wieku, o czym świadczą inicjały ozdobione delikatnym ornamentem zwanym filigranem.
– Tekst łaciński przepisany jest bardzo drobnym pismem, każda literka została napisana gęsim piórem z wykorzystaniem atramentu galusowego. Od średniowiecza przygotowywany był z tzw. jabłuszek galusowych, czyli kulek rosnących na liściach dębu. Zawierają one odpowiednie substancje, z których otrzymywano roztwór potrzebny przy produkcji inkaustu – wyjaśnił dr Adamczuk.
Odnosząc się do tekstu, wskazał, że nad niektórymi literami znajdują się drobne kreseczki, co oznaczało, że w to miejsce należy wstawić literkę „m”. – Wynikało to z tego, że skryba oszczędzał miejsce w wersie, a „m” jest dosyć długie. Używano też „7” jako skrót „et”, czyli „i” – podkreślił kierownik, dodając, że rękopis znajduje się w renesansowej oprawie ze sceną Zmartwychwstania tłoczoną na złotym podkładzie.
Jak podał dr Adamczuk, wśród drukowanych wersji Pisma Świętego biblioteka posiada 9 inkunabułów (księga wydrukowana w czasach gutenbergowskich – PAP) powstałych w XV wieku. Najstarszy egzemplarz pochodzi z 1475 roku z Wenecji.
20-kilogramowa księga
– Jednym z najciekawszych wydań jest tzw. Biblia Zainera. Jest to niemieckie, katolickie tłumaczenie Biblii, wydrukowane przez Gustawa Zainera w latach 1475–1476 – sprecyzował ekspert, dodając, że okazała biblia waży około 20 kg.
Księga oprawiona jest w deski obciągnięte świńską skórą i dekorowane tłoczeniami. W środku ozdobiona została serią drzeworytowych inicjałów, które w tym przypadku zostały jeszcze wtórnie po wydrukowaniu pokolorowane. – Rozpoczynające poszczególne księgi drzeworyty przedstawiają sceny z Pisma Świętego – wyjaśnił kierownik, wskazując m.in. na scenę narodzenia Jezusa z klęczącą i adorującą go Maryją.
Zwrócił uwagę, że część dekoracji w inkunabułach była jeszcze wykonywana ręcznie, o czym świadczy zostawienie wolnego miejsca na domalowanie np. inicjałów czy różnego rodzaju dekoracji. – Szybko uznano to jednak za bezsensowne, bo druk był dużo szybszy niż pismo ręczne. Jeden dzień pracy prasy drukarskiej generował tyle tekstu, co rok pracy skryby. Dlatego mówimy o rewolucji Gutenberga – zaznaczył dr Adamczuk.
Pierwsze kompletne tłumaczenie Pisma Świętego na polski
Na KUL-u przechowywane jest też pierwsze kompletne tłumaczenie Pisma Świętego na język polski. Z łacińskiej Wulgaty św. Hieronima przetłumaczył je ks. Jan Nicz ze Lwowa. To tzw. Biblia Leopolity wydana w 1561 roku w krakowskiej oficynie Marka Szarffenberga. – Arcydzieło „czarnej sztuki” wyróżniają bogate ilustracje. Portret króla Zygmunta Augusta – któremu wydanie jest dedykowane – w otoczeniu herbów ziem polskich wykonał kuzyn drukarza – Kryspin Szarffenberg. Widać nawet monogram artysty „CS”, nawiązujący do jego inicjałów – zauważył kierownik Oddziału Zbiorów Specjalnych dr Arkadiusz Adamczuk.
Oprawiona w brązową skórę cielęcą księga jest – jak podkreślił – niesłuchanie luksusową edycją ze względu na bogatą szatę graficzną. – Już strona tytułowa otoczona jest ramkami drzeworytniczymi ze scenami biblijnymi i wizerunkami – po jednej stronie Dobrego Pasterza, po drugiej Mojżesza, zaś u góry znajduje się symboliczna scena Starego i Nowego Testamentu – opisał ekspert.
Część klocków drzeworytniczych w renesansowym stylu została pozyskana w Pradze, gdzie też ilustrowały Pismo Święte wydane po czesku. Pierwszy raz zostały użyte jednak w Niemczech przez drukarza Hansa Lufta, który drukował biblie dla Marcina Lutra. – Stworzone były na potrzeby biblii luterańskiej, dlatego czasami nie pasowały do wersji katolickiej i musiały ulec przeróbkom. Widać to na przykład na ilustracji, gdzie ówczesny papież Leon X Medyceusz pierwotnie przedstawiony był jako bestia apokalipsy. Aby ilustracja nie miała wymowy antypapieskiej, grafik – zapewne Kryspin Szarffenberg – wziął dłutko i wydłubał fragment tiary papieskiej; został po niej ślad w postaci białego trójkącika – zwrócił uwagę dr Arkadiusz Adamczuk.
Dla wyznawców obrządków wschodnich powstała z kolei tzw. Biblia Ostrogska, czyli pierwsze pełne wydanie Pisma Świętego w języku cerkiewno-słowiańskim. Wydana została w latach 1580-1581 w Ostrogu przez drukarza Iwana Fedorowa, a ufundowana przez księcia Konstantego Wasyla Ostrogskiego. – Specjalnie na potrzeby tej edycji opracowane i odlane zostały piękne czcionki, inicjały i ozdobniki, przez co, czynią tę biblię naprawdę wyjątkową – ocenił kierownik.
RL / PAP / opr. ToMa
Fot. archiwum