80 lat temu – 3 i 4 listopada 1943 r. – w obozach na Majdanku, w Trawnikach i w Poniatowej doszło do największej jednorazowej egzekucji na terenach okupowanych przez Niemcy w czasie II wojny światowej. Niemcy w dwa dni rozstrzelali 42 tysiące Żydów. Tylko na Majdanku zginęło wtedy 18 tysięcy ludzi. Akcji nadano cyniczny kryptonim „Erntefest”, to znaczy dożynki.
CZYTAJ: „Prześladowanie ich oczami”. Historie ofiar na niezwykłej wystawie
– Tej masakrze towarzyszyła muzyka – mówił w Radiu Lublin kierownik działu historii w Państwowym Muzeum na Majdanku Wojciech Lenarczyk. – Ta muzyka zagłuszała odgłosy egzekucji. Odbywała się przy otwartej kurtynie. W Lublinie pędzenie tysięcy więźniów przez całe miasto, odgłosy strzałów trwające przez kilka godzin.
– Wiedza o tej akcji, o jej sprawcach, jak i o ofiarach jest jeszcze bardzo ograniczona – zaznacza historyk. – Przebieg zdarzeń mamy dość dobrze zrekonstruowany. Nie znamy dokładnej liczby. Mówimy 42 tysiące – to są bardzo prawdopodobne szacunki, ale to nie są wyliczenia matematyczne. Duża część zamordowanych osób, ich tożsamość, są nam nieznane.
CZYTAJ: Wojciech Lenarczyk o akcji Erntefest
– Kiedy rozmawiamy z mieszkańcami, to oni wiedzą o Holokauście, kojarzą Majdanek, ale często nie znają szczegółów – mówi Agnieszka Nowak z Państwowego Muzeum na Majdanku. – Już o wiele mniej osób zdaje sobie sprawę z tego, że Lublin odegrał szczególną rolę w realizacji operacji „Reinhardt”, operacji, która była najkrwawszym rozdziałem w dziejach Holokaustu. W Lublinie ta operacja rozpoczęła się i to w Lublinie, właśnie akcją „Erntefest”, która rozegrała się 80 lat temu, ta operacja dobiegła końca.
– Ta operacja w sposób cyniczny została nazwana przez oprawców „Erntefest”, czyli dożynki – mówi historyk Państwowego Muzeum na Majdanku w Lublinie Jakub Chmielewski. – W ciągu tych dwóch dni zamordowano ok. 42 tys. Żydów. Zgodnie z naszą wiedzą ta masowa egzekucja była największą przeprowadzoną masową egzekucją w historii niemieckich obozów koncentracyjnych i obozów pracy.
Trzydniowe obchody upamiętnienia ofiar tego mordu rozpoczną się dziś (03.11) w Państwowym Muzeum na Majdanku. Odbywać się będą także w Trawnikach i Poniatowej.
O godz. 11:00 na terenie Państwowego Muzeum na Majdanku odbędzie się ceremonia upamiętniająca ofiary. Godzinę później zaplanowano monodram opowiadający o jednej z więźniarek Majdanka.
W Operze Lubelskiej odbędzie się uroczystość pod hasłem „80 lat po Akcji Reinhard. Upamiętnienie żydowskich Ofiar i miejsc Zagłady”. Uczestnicy obejrzą film podsumowujący dotychczasowe uroczystości organizowane w regionie. Spotkanie organizuje Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego. Początek o 10.00
W Trawnikach o 15.30 – przy pomniku ofiar – zostaną złożone kwiaty, a w Gminnym Ośrodku Kultury przygotowano panel o historii obozu pracy.
W Poniatowej – od dziś przez cały miesiąc można oglądać wystawę plenerową o niemieckiej akcji Reinhardt.
Akcja „Erntefest” była ostatnim etapem operacji Reinhardt, czyli zaplanowanej zagłady Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Łącznie w ciągu 18 miesięcy tej operacji (od 17 marca 1942 r. do 4 listopada 1943 r.) Niemcy wymordowali ok. 2 mln Żydów z Polski i różnych krajów Europy. Większość została zgładzona obozach zagłady w Treblince, Bełżcu i Sobiborze.
PROGRAM OBCHODÓW:
Lublin
3 listopada
11:00 Państwowe Muzeum na Majdanku
Ceremonia upamiętniająca ofiary akcji „Erntefest”
12:00 Centrum Obsługi Zwiedzających PMM
Próba otwarta monodramu Jolanty Deszcz-Pudzianowskiej, aktorki Teatru Osterwy, poświęconego Poli Braun – żydowskiej artystce zamordowanej 3 listopada 1943 r. na Majdanku
Trawniki
3 listopada
15:30 Złożenie kwiatów przy Pomniku Ofiar Niemieckiego Obozu Pracy w Trawnikach
16:00 Gminny Ośrodek Kultury w Trawnikach
Panel poświęcony historii obozu pracy:
– Sebastian Różycki, Marek Michalski „Wykorzystanie Systemów Informacji Przestrzennej w rekonstrukcji obozów w Trawnikach: potencjał historyczny i propozycje upamiętnienia”
– Krzysztof Tarkowski „Plany obozu pracy dla Żydów w Trawnikach z lat 1942–1944”
Poniatowa
2–30 listopada, plac przed Kino Teatrem Czyn
Prezentacja wystawy plenerowej pt. Zagłada Żydów w ramach niemieckiej akcji „Reinhardt”
4–5 listopada, Kino Teatr Czyn
Ogólnopolska konferencja pt. Ekonomia Zagłady: Eksterminacja i eksploatacja gospodarcza Żydów w ramach akcji „Reinhardt”
4 listopada
15.00–16.00 Zwiedzanie wystawy plenerowej pt. Zagłada Żydów w ramach niemieckiej akcji „Reinhardt”
16.00–16.30 Powitanie uczestników konferencji – Paweł Karczmarczyk, burmistrz Poniatowej
Wprowadzenie do konferencji – Tomasz Kranz, dyrektor Państwowego Muzeum na Majdanku
16.30–17.50 Key lecture: Andrzej Żbikowski „Warszawscy Żydzi w obozach na Lubelszczyźnie po powstaniu w getcie warszawskim”
5 listopada
9:00 Debata pt. Akcja „Reinhardt”: organizacja, obozy, ofiary / Paneliści: Jacek Młynarczyk, Martyna Grądzka-Rejak, Dariusz Libionka (dyskusja będzie transmitowana na żywo)
10.30–11.00 Jakub Chmielewski „Obozy pracy przymusowej wokół Sobiboru”
11.30–12.00 Sebastian Różycki, Marek Michalski „Rekonstrukcja topografii obozu pracy dla Żydów w Poniatowej z wykorzystaniem danych przestrzennych”
12.00–12.30 Artur Podgórski „Działalność gospodarcza W.C. Többensa w niemieckim obozie pracy przymusowej w Poniatowej w 1943 r. ”
12.30–13.00 Wojciech Lenarczyk „«Erntefest». Zagłada ostatnich Żydów na Lubelszczyźnie”
13:30
Pomnik Pamięci Więźniów Niemieckiego Obozu Pracy w Poniatowej
Ceremonia upamiętniająca ofiary niemieckiego obozu pracy dla Żydów w Poniatowej i operacji „Erntefest”
6 listopada
Bezpłatne zajęcia dla uczniów szkół w Poniatowej poświęcone tematyce historii drugiej wojny światowej i Holokaustu, warsztaty przygotowane w oparciu o wystawę pt. Zagłada Żydów w ramach niemieckiej akcji „Reinhardt”
Organizację konferencji naukowej pt. „Ekonomia Zagłady. Eksterminacja i eksploatacja gospodarcza Żydów w ramach akcji 'Reinhardt'” dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
RCH/ TSpi/ opr. DySzcz
Fot. Iwona Burdzanowska/ archiwum