Znana jest dokładna lokalizacja dawnego meczetu, który znajdował się w Studziance – dawnej osadzie tatarskiej. Zakończyły się tam badania georadarowe. O meczecie w Studziance wiedza jest dość duża, gdyż dostępne są relacje świadków. Zachowały się jednak jego nieliczne zdjęcia. Wiadomo było, że znajdował się na terenie, na którym później wybudowano szkołę.
„Udało się ustalić dokładne miejsce, gdzie znajdował się meczet”
O wykonanie badań georadarowych zabiegało Stowarzyszenie Rozwoju Miejscowości Studzianka. – Badania na meczecisku w Studziance miały na celu przede wszystkim dokładne oszacowanie miejsca, w którym stał meczet do 1915 roku – mówi prezes stowarzyszenia, historyk Łukasz Węda. – Meczet został oddany do użytku w październiku 1817 roku (mówią o tym źródła), a spłonął 15 sierpnia 1915 roku. Była to drewniana budowla wzorowana na cerkwiach unickich, bo taki był wzorzec w tamtych czasach. Było to miejsce odwiedzin społeczności muzułmańskiej z bardzo szerokiego obszaru. Społeczność tatarska spotykała się tam na Kurban Bajramach, na świętach, spotkaniach rodzinnych. Budowla stanowiła bardzo ważny element dla społeczności lokalnej, nie tylko tej tatarskiej.
CZYTAJ: Studzianka: mizar odkrywa kolejne tajemnice
Badania georadarowe przeprowadził profesor Fabian Welc z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego. – Ich głównym celem było namierzenie reliktów meczetu, który tam się znajdował. Był to jeden z trzech najważniejszych meczetów w regionie – wskazuje prof. Welc. – Badania przeprowadziłem z zastosowaniem georadaru z tego względu, że metoda ta doskonale nadaje się do poszukiwań wszelkich reliktów dawnej architektury. Udało się ustalić dokładne miejsce, gdzie znajdował się meczet. Obrazy georadarowe, które udało mi się uzyskać, wskazują wyraźnie, że znajduje się tam prostokątna w zarysie anomalia, która zapewne odzwierciedla podwalinę kamienną czy też fundamenty tego meczetu. Biorąc pod uwagę dane geofizyczne, te relikty muszą znajdować się dość płytko. Myślę, że nie więcej niż 40-50 centymetrów poniżej powierzchni gruntu. Udało się również uzyskać wymiarowanie, tzn. wymiary samej budowli. Z tego, co mi wiadomo, są plany rekonstrukcji meczetu. Te meczety nie były duże. Meczet w Studziance ma ok. 10×12 metrów.
– Bardzo zależało nam na tym, żeby poznać dokładną lokalizację tej budowli, aby umiejscowić ją jakoś w przestrzeni publicznej – zaznacza Łukasz Węda. – Teraz będą prowadzone badania archeologiczne. Jeszcze dokładnie nie wiemy, jaką metodą, bo na to też będziemy poszukiwali środków. Chcemy odkryć część fundamentów i dokładnie zanalizować, z jakiego materiału były zrobione.
Możliwa rekonstrukcja meczetu
– Badania zostały sfinansowane przez Narodowy Instytut Konserwacji Zabytków – mówi koordynatorka projektu z Instytutu, Paulina Gradkowska. – Z prośbą o przeprowadzenie badań zwróciło się Stowarzyszenie Rozwoju Miejscowości Studzianka, reprezentowane przez pana Łukasza Wędę, który jest lokalnym aktywistą. Samo stowarzyszenie angażuje się w liczne działania edukacyjne, takie przywracające tożsamość i przybliżające historię regionu, w tym również pamięć o obecności Tatarów, którzy już w Studziance niestety nie mieszkają. Natomiast kiedyś byli podstawą ludności na tym terenie. Mamy nadzieję na kontynuację badań już w kierunku archeologii, czyli zrobienia odkrywek – bardziej inwazyjnej metody. Mamy nadzieję, jeżeli odkrywki archeologiczne to umożliwią, na rekonstrukcję meczetu w jakiejś formie.
CZYTAJ: Studzianka: meczet ukryty pod mizarem
Tatarzy w Studziance
– Tatarzy zostali sprowadzeni do Studzianki przez króla Jana III Sobieskiego i osadzeni także w Małaszewiczach i okolicznych miejscowościach – mówi Łukasz Węda. – Byli tu od czasów króla Jana III Sobieskiego, czyli od drugiej połowy XVII wieku. Ostatnia pani zmarła w 2006 roku. Ona przeszła z islamu na katolicyzm. Ostatni potomkowie rodzin Bogdanowiczów i Bajrulewiczów poumierali już w drugiej połowie XX wieku. Meczet spłonął i ludność m.in. zasymilowała się; w okresie tzw. bieżeństwa w czasie I wojny światowej wyjechała stąd i ta społeczność zanikła.
Jedynym widocznym śladem obecności Tatarów w Studziance jest mizar. – Cmentarz tatarski w Studziance o blisko hektarowej powierzchni zlokalizowany jest na niewielkim wzniesieniu w sosnowym lesie. Mamy tam ponad 300 odczytanych nagrobków. Najstarsze nagrobki są z XVIII wieku. Są to głównie nagrobki z piaskowca – dodaje Łukasz Węda.
CZYTAJ: Studzianka: mieszkańcy porządkują zabytkowy cmentarz tatarski
Mieszkańcy Studzianki są dumni, że na terenie ich miejscowości znajduje się cmentarz tatarski. – Co roku wspólnie porządkujemy ten cmentarz. Staje się on coraz większą atrakcją dla licznie przybywających turystów. Są to zarówno indywidualni turyści, jak też zorganizowane grupy, które bardzo często nas odwiedzają – mówi Mirosława Jaśkiewicz.
Badania georadarowe w Studziance zostały przeprowadzone w porozumieniu z gminą Łomazy, która jest właścicielem gruntu. Ewentualna odbudowa meczetu w Studziance brana jest pod uwagę, ale żadne decyzje w tej sprawie nie zapadły.
MaT / opr. WM