Badania archeologiczne planowane są na terenie dawnej Podlaskiej Wytwórni Samolotów w Białej Podlaskiej. Teren ten został przejęty przez wojsko, trwa rozbudowa garnizonu.
Ważne ślady po słynnej fabryce
– Prace badawcze miałyby się rozpocząć w połowie maja. Liczymy, że uda nam się odnaleźć ważne ślady po słynnej w kraju fabryce – mówi archeolog Mieczysław Bienia z Muzeum Południowego Podlasia. – To rozpoznanie spowoduje być może, że w pewnych miejscach znajdziemy coś, co będzie interesowało nas nieco mocniej i będzie konieczność założenia chociażby wykopów badawczych. Chcemy sprawdzić, jak wygląda stan wykopów, czy nie rysują się w nich jakieś obiekty murowane – bo wiemy, że było tam sporo budynków, hangarów Podlaskiej Wytwórni Samolotów. Spodziewamy się też znaleźć trochę przedmiotów ruchomych związanych z fabryką, czyli fragmenty narzędzi, tabliczki znamionowe, być może pozostałości po samolotach, bo teren był bombardowany i sporo obiektów zostało zniszczonych w 1939 roku. Chcielibyśmy wykorzystać sytuację, jaka się nadarzyła, czyli rozbudowę bazy wojskowej, i pozyskać trochę więcej eksponatów. Wojsko da nam trochę czasu, żeby to zrealizować. Będziemy starali się zrobić to w miarę sprawnie i szybko. To będą trochę nietypowe prace archeologiczne, ponieważ archeologia zazwyczaj zajmuje się tymi ciut starszymi okresami. Tutaj mamy obiekt, który ma dokładnie sto lat.
CZYTAJ: Podlaska Wytwórnia Samolotów powstała 100 lat temu
Ogromne znaczenie Podlaskiej Wytwórni Samolotów dla miasta
– Podlaska Wytwórnia Samolotów, mimo że powstała stosunkowo późno – w okresie międzywojennym, zapisała się złotymi zgłoskami w historii polskiego przemysłu lotniczego – zaznacza Jerzy Trudzik ze Stowarzyszenia Seniorów Lotnictwa Wojskowego RP. – Właśnie w Białej Podlaskiej, mieście powiatowym, na początku istnienia fabryki zaledwie 8-tysięcznym, w ciągu 16 lat wyprodukowanych zostało 1505 samolotów. To najwięcej spośród wszystkich kilku wytwórni funkcjonujących wtedy w Polsce.
– Fabryka Podlaskiej Wytwórni Samolotów miała bardzo wielkie znaczenie – wskazuje Franciszek Ostrowski ze Stowarzyszenia Seniorów Lotnictwa Wojskowego RP. – Przyczyniła się znacznie do rozwoju naszego miasta, nie tylko ekonomicznie, gospodarczo, ale i kulturowo. Przecież w 1923 roku było tu 8 tysięcy mieszkańców, natomiast tuż przed wojną Biała liczyła już koło 21 tysięcy. Wpływ tej fabryki był znaczny. Do fabryki napływało z całego kraju bardzo dużo elity – wykształconych ludzi, inżynierów, profesorów. Czterej panowie, którzy ją założyli, to byli profesorowie. Nasz Różyczka Rosenwerth z Cieleśnicy, właściciel ziemski z wykształceniem, doktor inżynier, wiódł prym w fabryce Podlaskiej Wytwórni Samolotów.
Jakie samoloty były produkowane w Wytwórni?
– Gdybym miał wymienić najbardziej charakterystyczne typy samolotów dla tej wytwórni, to niewątpliwie trzeba powiedzieć o samolocie RWD-8. To samolot, który miał służyć do szkolenia pilotów – mówi Jerzy Trudzik. – Drugim bardzo istotnym typem, który trzeba bezwzględnie wymienić, jest samolot PWS-26, opracowany na konkurs ogłoszony przez wojsko na samolot treningowo-akrobacyjny. Znakomicie uplasował się na tle swoich konkurentów. Wygrał konkurs i był produkowany. Odegrał istotną rolę w szkoleniu pilotów wojskowych. Latał do wybuchu wojny. Z ciekawostek można powiedzieć, że spośród 320 samolotów PWS-26 zachował się tylko jeden egzemplarz. Znajduje się w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie. Jest znakomicie odrestaurowany. Oczywiście nie lata, ale muzealnikom udało się uruchomić silnik i raz w roku robią święto – zapuszczają ten silnik i słuchają warkotu przedwojennego samolotu.
CZYTAJ: Owce zamiast kosiarek. Zwierzęta wróciły do Janowca [ZDJĘCIA]
Podlaska Wytwórnia Samolotów została zbombardowana przez Niemców we wrześniu 1939 roku.
Z okazji 100-lecia jej powstania w Białej Podlaskiej zostanie odsłonięty we wrześniu pomnik produkowanego w mieście samolotu PWS-26.
MaT / opr. WM
Na zdj. mural w Białej Podlaskiej upamiętniający działalność zakładów, fot. MOs810, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons