Zmarł historyk i socjolog prof. Paweł Śpiewak. Miał 71 lat. O śmierci ojca poinformował jego syn Jan Śpiewak.
Paweł Śpiewak był socjologiem i historykiem idei, doktorem habilitowanym nauk humanistycznych i profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Warszawskiego. Był publicystą, posłem na Sejm V kadencji (2005-2007), współzałożycielem podziemnego kwartalnika „Res Publica”. W latach 2011–2020 był dyrektorem Żydowskiego Instytutu Historycznego.
CZYTAJ: Zmarł prof. Witold Matwiejczyk
Paweł Śpiewak urodził się 17 kwietnia 1951 r. w Warszawie. Był synem poety i tłumacza Jana Śpiewaka oraz związanej z Lubelszczyzną pisarki i tłumaczki Anny Kamieńskiej. Jego matka pochodziła z Krasnegostawu, a lata młodości spędziła w Lublinie.
Paweł Śpiewak był członkiem Towarzystwa Kursów Naukowych, współzałożycielem podziemnego kwartalnika „Res Publica”. W 1980 r. wstąpił do NSZZ „Solidarność”. Był jednym z sygnatariuszy skierowanego do władz komunistycznych apelu 64 naukowców, literatów i publicystów o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami.
Był nauczycielem akademickim m.in. w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego oraz w Wyższej Szkole Komunikowania i Mediów Społecznych im. Jerzego Giedroycia. W latach 1992–1993 pracował w Ośrodku Studiów Wschodnich.
Nauka, polityka i publicystyka
Był członkiem redakcji „Res Publiki Nowej” i „Przeglądu Politycznego”, publikował m.in. we „Wprost”, „Dzienniku”, „Gazecie Wyborczej”, „Rzeczpospolitej” oraz „Tygodniku Powszechnym”.
W 2005 r. Śpiewak zdobył mandat posła na Sejm w okręgu warszawskim jako bezpartyjny z listy Platformy Obywatelskiej. Był też członkiem Kolegium Społecznego w stołecznym Muzeum Historii Żydów Polskich, a w 2011 r. otrzymał nominację na stanowisko dyrektora Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie.
Odbierając nominację Śpiewak podkreślał, jak wielkie znaczenie ma Instytut i – jak się wyraził – jego trzy skarby: dziedzictwo i tradycja, archiwa oraz pracownicy. – Instytut, który powstał w 1947 r., ma nieprawdopodobne dokonania muzealnicze, wydawnicze i historyczne oraz wsparcie świata żydowskiego. Skarbem ŻIH-u są także zgromadzone tu bezcenne archiwa i dokumenty oraz olbrzymia kolekcja dzieł sztuki. Bogactwem placówki są również ludzie tu pracujący – mówił wówczas. Funkcję dyrektora pełnił do końca 2020 r.
Wśród jego zainteresowań naukowych znajdowała się socjologia ogólną, socjologia polityki, historia myśli i filozofia społeczna i polityczna. Badał i popularyzował zachodnią filozofię i teorię polityki, szczególnie myśl liberalną i konserwatywną. Zajmował się również problematyką przemian politycznych i społecznych w Polsce i Europie Środkowej. Był autorem wielu prac naukowych m.in. „Ideologii i obywateli”, „W stronę wspólnego dobra”, „Pamięci po komunizmie” czy książki „Żydokomuna”.
Paweł Śpiewak uważał, że nie wolno dopuścić, aby dyskurs publiczny oddać w ręce polityków. – W epokach apolitycznych znika tak poczucie dobra wspólnego, jak wspólne poczucie rzeczywistości. Niknie potrzeba debat i sporów. Ludzie albo uciekają od polityki, porażeni trudnościami epoki, albo przed nią się bronią, nie chcąc brać udziału w czymś, co jest niezrozumiałe, co ich przerasta, co zdaje się obce, poza ludzką kontrolą, albo też przemocą z udziału w życiu publicznym zostają usunięci. Wspólna rozmowa znika. Miejsce wielogłośnej debaty zajmuje milczenie lub siła. Ogarnia nas cisza. (…) Polityka przechodzi w ręce specjalistów: ideologów czy ekspertów. To, co prywatne, wypiera całkowicie to, co publiczne. Sfera publiczna traci swoją moc rozjaśniania, budowania, wiązania ludzi – pisał w „Ideologiach i obywatelach”.
Został uhonorowany w 2013 r. nagrodą im. księdza Józefa Tischnera w kategorii pisarstwo religijne lub filozoficzne za całokształt twórczości, w której według jury przekonująco łączył „socjologię, filozofię, historię, etykę, religię i politykę” oraz nie bał się „podejmować trudnych tematów, ufając, że rzetelne i odpowiedzialne myślenie służy wspólnemu dobru”.
„Wybitny i bardzo niezależny”
– Profesor socjologii, bardzo osobny, działacz polityczny, inspirujący recenzent życia społecznego. Wybitny i bardzo niezależny – napisał na Twitterze minister kultury Piotr Gliński o Pawle Śpiewaku przypominając, że był on jednym z „kluczowych pomysłodawców powołania Muzeum Warszawskiego Getta w dawnym szpitalu Bersohnów i Baumanów. Zainspirował także MKiDN do podniesienia na poziom instytucji państwowej rangi Muzeum Treblinka” – napisał minister kultury Piotr Gliński.
– Paweł Śpiewak, profesor socjologii, bardzo osobny, działacz polityczny, inspirujący recenzent życia społecznego. Wybitny i bardzo niezależny. Często niełatwy w relacjach. Zasłużony dla dziedzictwa polskich Żydów. Różniliśmy się w wielu sprawach, ale zasługi Pawła dla Polski są niepodważalne. Cześć Jego pamięci! – dodał minister kultury.
– Intelektualista, wnikliwy obserwator naszego życia publicznego, znakomity socjolog. Strata dla Polski – napisał w czwartek wieczorem na Twitterze wicepremier i minister aktywów państwowych Jacek Sasin.
Prezydent stolicy Rafał Trzaskowski podkreślił, że prof. Śpiewak był „całe życie związany z Warszawą, całe życie zaangażowany w sprawy publiczne – w demokratyczną opozycję w PRL, przez chwilę także w politykę w wolnej Polsce, zawsze w polsko-żydowski dialog”.
– Wybitny historyk idei i socjolog. Bezkompromisowy publicysta, znany z ciętego pióra, który nie bał się iść pod prąd. To wielka strata dla świata nauki i polityki – napisał prezes PSL Władysław Kosiniak-Kamysz.
Wiceszef PO i poseł KO Tomasz Siemoniak przekazał, że bardzo trudno pogodzić się z tym, że nie żyje Paweł Śpiewak. – Od ponad 30 lat miałem zaszczyt go spotykać w różnych naszych życiowych rolach. Zawsze zaangażowany, zawsze inspirujący. Każda, nawet krótka, rozmowa z nim była ważna. Każda dawała do myślenia. Był intelektualistą w pełnym sensie tego słowa – zaznaczył.
PAP / RL / opr. ToMa
Fot. PAP/Paweł Supernak